کودک، سرباز و دریا

انگار هیچ اتفاقی نیافتاده بود. خانم «لوگراند» قهوه را به‌آرامی در فنجان پسرش ریخت.

پی‌یر زیرچشمی او را می‌پایید و از این‌همه آرامش تعجب می‌کرد، او که دیشب آن‌قدر جسور بود. پی‌یر گفت: به دیشب فکر کرده‌ای؟

بله عزیزم. ولی می‌دانی که ما حق نداریم راجع به آن صحبت کنیم. ما باید مثل همیشه رفتار کنیم.

پی‌یر به مادرش نگاه کرد. مثل این که تازه او را کشف می‌کرد. او با موهای سیاهش که پیچ و تاب‌های ظریفی داشت، چقدر زیبا بود. او صورت بیضی شکل داشت و چشمان محجوبش را مژه‌های بلند می‌پوشانید. حرکاتی چالاک و ملیح داشت و آن‌قدر شکننده بود که انسان نمی‌توانست باور کند که شب پیش این مسئولیت را به دوش گرفته است. پی‌یر بازوانش را دور گردن مادرش حلقه کرد و او را بوسید.

– مامان، تو را خیلی دوست دارم. تو واقعاً با مادرهای دیگر فرق داری.

پی‌یر آن‌قدر مادرش را متفاوت از دیگر مادرانی که می‌شناخت حس می‌کرد که خواست اسرار بیرون رفتن‌های شبانه‌اش را برای او فاش کند ولی مادرش بدون آن که بداند مانع او شد و جواب داد: «نه عزیزم. من هم مادری هستم مثل همۀ مادر‌ها که وقتی پای خودشان در میان است شجاع هستند ولی وقتی پای پسرشان در میان باشد هیچ شجاعتی ندارند، می‌فهمی؟»

پی‌یر سکوت کرد. با خنده آهسته گفت: «مامان عزیز، اگر می‌دانستی!» و بعد با صدای بلند گفت: دلم می‌خواهد بدانم چه بر سر رفقای «گی» آمده. فکر می‌کنم بتوانم خبری به دست بیاورم. بالاخره دیشب همه صدای تیراندازی را شنیده‌اند…

– بله می‌توانی، ولی ما چیزی نمی‌دانیم! متوجه که هستی؟

پی‌یر با اولین قدم‌هایی که در کوچه برداشت از آن‌چه دیگران می‌دانستند با خبر شد. «دنیس برتراند» که او را دیده بود صدایش زد و گفت: دیشب صدا‌ها را شنیدی؟

و بعد آهسته اضافه کرد: چه افتضاحی! سه نفر از مبارزان را در حالی که می‌خواستند راه آهن را منفجر کنند، غافلگیر کردند. از قرار معلوم یک نفر آلمانی‌ها را خبر کرده و آن‌ها هم سر بزنگاه رسیده‌اند. ننگ‌آور است وقتی فکر می‌کنم که حتی در بین ما هم خائن پیدا می‌شود… چطور انتظار داری که متحد باشیم؟ پی‌یر با تردید پرسید: با آن سه نفر چه کردند؟

– فقط یکی‌شان را گرفته‌اند، «لویی می‌نیه» را.

پی‌یر فریاد زد: «لویی می‌نیه»؟

– بله آدم خوبی است. مدت‌هاست او را می‌شناسم. هیچ ترسی نداشت از این که به آلمانی‌ها و دوست‌دارانشان بفهماند که راجع به آن‌ها چطور فکر می‌کند.

– بله روزی که تقاضانامه‌ها را توزیع می‌کردند متوجه شدم.

– حتی شاید زیادی هم حرف می‌زد. به هر حال نمی‌توانیم از او ایراد بگیریم.

– هم‌دستانش چه شدند؟

– کسی نمی‌داند. از قرار معلوم یکی از آن‌ها زخمی شده. آلمانی‌ها این‌طور ادعا می‌کنند، حتی می‌گویند که «لویی می‌نیه» خودش را به دام انداخت تا مجروح بتواند فرار کند.

رنگ پی‌یر پریده بود. با پایش به زمین می‌کوبید.

اگر کسی آن‌ها را لو داده باشد، ننگ‌آور است. باید فوراً او را تیرباران کرد. آلمانی‌ها می‌دانند که همکاران «لویی» چه کسانی بوده‌اند؟

– مسلّماً نه. اگر نه تا به حال توقیف‌شان کرده بودند. می‌دانی که مردم جلوی زبان‌شان را نمی‌توانند بگیرند.

– ولی اگر یکی از آن‌ها زخمی شده باشد یا اگر «لویی می‌نیه» حرف بزند، آن‌ها را خیلی زود پیدا می‌کنند.

«لویی می‌نیه» هیچ حرفی نخواهد زد، ولی با وجود این من می‌ترسم. یک شب بد و یک روز بد. این‌ها مردان واقعی هستند.

«دنیس» شجاع صورت گرفته‌ای داشت و چشمانش برق می‌زد. پی‌یر با حالی دگرگون به راهش ادامه داد. مردم دسته‌دسته جمع شده بودند و بحت می‌کردند ولی پی‌یر متوقف نشد. او به «گی روسلد» فکر می‌کرد و به مجروح نا‌شناس که در یکی از خانه‌هایی پنهان شده بود که آن روز تفتیش می‌کردند. آلمانی‌ها احتیاجی نداشتند که‌‌ همان شبانه خانه‌ها را بگردند. کافی بود تا راه‌های خروج دهکده را ببندند تا هیچ‌کس نتواند فرار کند. پی‌یر متوجه شد که این کار را هم کرده‌اند. میله‌های سیخک‌دار بلندی روی جاده سفیدی که به ده مجاور می‌رفت گذاشته بودند و سربازهای آلمانی کشیک می‌دادند. او به آن فرانسوی که وطن‌پرستان را لو داده بود فکر می‌کرد.

– چه ننگی…!

به دوستانش برخورد کرد. همه خبردار شده بودند.

– «لویی می‌نیه» دستگیر شده.

– یکی از دوستانش هم زخمی شده.

– آلمانی‌ها، بعد از این که رد او را گم می‌کنند، در بازگشت روی جاده لکه‌های خون می‌بینند. فکر می‌کنند شاید‌‌ همان‌جا به زمین افتاده ولی هیچ چیز پیدا نمی‌کنند.

– و اما سومی، هیچ‌کس نمی‌داند کجا رفته.

پی‌یر سکوت کرد. پس «گی روسلد» نجات یافته. مثل همیشه قبل از ورود به کلاس صف کشیدند و آقای «پیشون» ناخن‌ها و دست‌های همه را نگاه کرد. هیچ‌چیز در این کلاس کوچک عوض نشده بود. گلدان‌های رنگارنگ گل که با خوش سلیقگی تزئین شده بود به این مدرسه قدیمی نشاط و زندگی می‌بخشید. بعد از تصحیح مشق‌ها، درس شروع شد. شاگردهای بزرگ یک شعر جدید فرا گرفتند: «شب رزم» ا‌ثر «لوکنت دولیل»^۱. پی‌یر به صدای گرفتۀ استاد که بیت‌های دوازده جزئی را تقطیع می‌کرد گوش می‌داد. تصویر دردناک غالب‌شدگان و مغلوب‌شدگان، که در مرگ به هم می‌پیوستند. در خاطرش نقشی بسیار نزدیک به حقیقت به جای می‌گذاشت. سپس نفرین و لعنت به جنگ جای خود را به چیزی مانند صدای شیپور داد. بچه‌ها سر جای خود تکان خوردند و تحت تأثیر جادویی بیت‌ها گردن افراشتند، در حالی که استاد با چهره‌ای برافروخته شعر را با بیتی که از آزادی سخن می‌گفت تمام کرد.

در مدت زنگ تفریح بچه‌ها از شعر صحبت می‌کردند.
– او مخصوصاً این شعر را انتخاب کرده بود.

– متوجه شدی که وقتی شعر را می‌خواند چقدر رنگ‌پریده بود؟

– پایان شعر تاثیر عجیبی داشت. آدم فکر می‌کرد که از «لویی می‌نیه» و از کسی که دیروز زخمی شده بود با ما صحبت می‌کرد. 

– شاید آن مجروح تا حالا مرده باشد…

– این‌جور فکر می‌کنی؟ در این صورت حتماً ما باخبر می‌شدیم.

زنگ تفریح زود تمام شد و درس از سر گرفته شد. آقای «پیشون» بی‌‌‌نهایت صبور بود. به نظر می‌رسید که می‌خواست با صدای ملایم و قانع‌کننده‌اش همه چیز را تشریح کند. پی‌یر مراقب او بود. نه، استادش مانند همیشه نبود. به نظر می‌آمد که رنج می‌کشد. خیلی رنگ‌پریده بود. وقتی سرش را بلند می‌کرد، دردی روی صورتش نقش می‌بست. کنجکاوی پی‌یر تحریک شده بود. با آن‌چه می‌دانست، ذهنش آمادگی این را داشت که پس از فکر و دقت، نتیجه‌گیری کند، ولی جرأت این کار را نداشت. او حقیقت را، فاجعه را، خیلی نزدیک احساس می‌کرد.

وقتی سر ظهر از مدرسه خارج شد فقط به آن موضوع فکر می‌کرد. احساسش را برای خودش نگه داشت و حتی پیش دوستانش نماند. می‌خواست به خانه برسد و ببیند که آلمانی‌ها آنجا را هم تفتیش کرده‌اند؟ به لباس‌های «گی روسلد» فکر می‌کرد. مادرش با آن‌ها چه کرده؟ و اگر ژاندارم‌ها آن را کشف کرده باشند؟ تند‌تر دوید. مادرش، استادش، «گی روسلد»… ذهن تب‌دارش نمی‌دانست از چه کسی حمایت کند، از چه کسی دفاع کند.

نفس‌زنان به خانه رسید. مادرش آن‌جا بود. آرام و خندان.

– آن‌ها آمدند؟

– آلمانی‌ها؟ بله…

– و همه جا را گشتند؟

– به‌سرعت. به‌خصوص از من سوال کردند که دیشب چه شنیده بودم. من برای ایشان، درست آن‌چه را که شنیده بودم تعریف کردم.

و بعد لبخندزنان اضافه کرد: ولی نه آنچه را که دیده بودم.

– تو نترسیدی؟

– چرا بترسم؟

– لباس‌های «گی»، آن‌ها را کجا گذاشته بودی؟ اگر آن‌ها را پیدا می‌کردند؟

– نه، دیشب به اندازۀ کافی خشک شده بودند و من هم آن‌ها را اطو کردم و در گنجه گذاشتم و هیچ دلیلی هم نداشت که آن‌ها گنجه‌ها را بگردند…

پی‌یر مادرش را برانداز کرد. خانم «لوگراند» از این که ژاندارم‌های آلمانی را اغفال کرده بود، خوشحال به نظر می‌رسید. پی‌یر از ته قلب او را ستایش می‌کرد.

– و در خانه‌های دیگر، چیزی پیدا نکردند؟

– نمی‌دانم. من بیرون نرفتم، ولی اگر این‌طور بود خبردار می‌شدیم.

در واقع پی‌یر گمان نمی‌کرد که مجروح را یافته باشند. او به استادش فکر می‌کرد. آیا این نفر سوم اسرارآمیز، خود او نبود؟ کسی که فرار کرده بود و «لویی می‌نیه» به خاطر او خود را گرفتار کرده بود؟ با وجود این جرأت نمی‌کرد با مادرش راجع به آن صحبت کند. می‌ترسید اشتباه کرده باشد. از طرفی گمان می‌کرد که با سکوت می‌تواند لحظۀ فاش شدن حقیقت را به تأخیر بیاندازد.

– گرفته به نظر می‌رسی عزیزم. به چه فکر می‌کنی؟

– به هیچ چیز و به همه چیز… اگر می‌توانستیم مجروح را نجات بدهیم.

– ما هیچ کاری نمی‌توانیم بکنیم پی‌یر. این مرد فامیل دارد، دوستانی دارد که در این لحظه هر کاری بتوانند برای او می‌کنند. از طرفی آلمانی‌ها از زخمی شدن صحبت کرده‌اند ولی آیا این حقیقت دارد؟ از این‌ها گذشته شاید دهکده را ترک کرده باشد.

– فکر نمی‌کنم. آن‌ها فوراً راه‌ها را سد کرده‌اند. «لویی» می‌گفت هیچ‌کس بدون جواز عبور حق خروج ندارد.

– ما باید صبر کنیم پسرم، تا این که دوباره کسی به ما احتیاج داشته باشد. ولی از حالا تا وقتی که موقعیت پیش بیاید باید صبور باشیم.
□

«اگر کسی به ما احتیاج داشته باشد.» پی‌یر به آقای «پیشون» که پشت میزش نشسته بود و درس می‌داد فکر می‌کرد. شاگردانش با تحسین به او می‌نگریستند. آقای «پیشون» از «ژاندارک» حرف زد. هر کلمه‌ای آن روز مفهوم به‌خصوصی داشت. او از وخامت اوضاع کشور صحبت کرد. پی‌یر به آنچه که از این کشور اشغال‌شده، بدبخت و تحقیرشده به دست دشمن می‌دانست، فکر می‌کرد. «دومرِمی^۲، سرزمین وفادار». آیا در همۀ گوشه و کنار فرانسه قلب‌های وفادار وجود ندارد؟ آیا همه‌جا مردان و زنان و کودکانی وجود ندارند که حاضرند در راه وطن قربانی شوند؟

«ژاندارک»^۳ دخترکی ساده ولی مصمم بود. او بدون تشویش و با ایمان و اطمینان، به شیرین‌زبانی‌های کشیش‌هایی که او را متهم به جادوگری کرده بودند، جواب داده بود. آیا این رفتار هر فرانسوی واقعی که آماده مقابله با حریف است، نیست؟ پایان زندگی «ژان» چه اهمیتی داشت؟ این راهی بود که «لویی می‌نیه»، دوستانش و همۀ مبارزان راه آزادی قبول کرده بودند. همان‌طور که «ژاندارک»، انگلیسی‌ها را از فرانسه بیرون راند، مبارزان نیز یک روز آلمانی‌ها را از فرانسه بیرون خواهند کرد. آقای «پیشون» روی صندلیش تقریباً از حال رفته بود. لبخند می‌زد ولی دیگر تکان نمی‌خورد. همۀ بچه‌ها متوجه رفتار غیرطبیعی او شده بودند. پی‌یر که می‌ترسید درست فهمیده باشد، می‌خواست به کمک او بشتابد، ولی نمی‌توانست و ناامیدانه به او خیره شده بود. استاد بالاخره بر ضعفش غلبه کرد و با زحمت گفت: زنگ تفریح…

«لویی» و پی‌یر به انتهای حیاط رفتند. «لویی» پرسید: به نظر تو حال آقای «پیشون» امروز عجیب نیست؟

– نمی‌دانم.

– شاید حرفی که می‌زنم عاقلانه نباشد… ولی اگر مریض است چرا مدرسه را تعطیل نمی‌کند؟

– اوه… این اولین باری نیست که آقای «پیشون» در حال مریضی به درس دادن ادامه می‌دهد.

– بله، ولی این بار انسان خیال می‌کند که دارد از هوش می‌رود. مرض عجیبی است.

– منظورت چیست؟

– نمی‌توانم بگویم. خیلی وحشتناک است.

– مانعی ندارد بگو.

«لویی» سکوت کرد و سپس با صدایی گرفته گفت: شاید آقای «پیشون» همان مجروحی باشد که در جستجویش هستند.

رنگ پی‌یر پرید. با این وجود با صدای عادی گفت: این‌طور فکر می‌کنی؟ ولی این ابلهانه است.

– می‌دانم. خودم گفتم که احمقانه است. با وجود این…

– نه، ما هیچ‌وقت نشنیده‌ایم که آقای «پیشون» یکی از مبارزان باشد.

– مسلّم است.

– می‌دانی فکر می‌کنم که دیگر نباید این حرف را بزنی. ممکن است خطرناک باشد. برای او خیلی بد می‌شود.

– اوه… مطمئن باش. به کسی نخواهم گفت.

– نباید این حرف را زد. حتی فکرش را هم نباید کرد.

«لویی» با دقت زیاد پی‌یر را نگریست و گفت: نترس. اگر کس دیگری هم این فکر را کرده باشد، به او خواهم فهماند که اشتباه می‌کند.

پی‌یر و «لویی» همدیگر را درک کرده بودند. آقای «پیشون» در آستانۀ کلاس ایستاده بود و به شاگردانش می‌نگریست.

پی‌یر زمزمه کرد: رفتارمان باید طوری باشد که انگار هیچ اتفاقی نیافتاده. برویم پیش بچه‌ها.

زنگ تفریح آن روز بعد از ظهر، خیلی طولانی بود و زنگ بعدی به کاردستی و نجّاری اختصاص داشت. در هیاهوی بچه‌ها و صدای ضربه‌های چکش و غژغژ ارّه‌ها، آقای «پیشون» از میزی به میز دیگر می‌رفت و بچه‌ها را کمک و راهنمایی می‌کرد. به نظر می‌رسید که حالش بهتر است. «لویی» نگاه معنی‌داری به پی‌یر می‌انداخت ولی او طوری وانمود می‌کرد که گویی متوجه نمی‌شود.

آقای «پیشون» از کنار میز پی‌یر رد شد و چند کلمۀ تشویق‌آمیز به زبان راند و به طرف گروه دیگری رفت.

ناگهان پی‌یر لکۀ کوچک قرمزی روی پیراهن او، در ناحیه زیر شانه دید. آن‌قدر دگرگون شده بود که دست‌هایش در حال ارّه کردن می‌لرزید. نمی‌دانست چه کند. ناگهان فکر کرد: اگر دیگران متوجه شوند؟

دوباره به آقای «پیشون» نگریست، لکّه در زیر شانه او بزرگ‌تر شده بود. در این موقع بدون تامل انگشتش را کمی برید و خون بیرون زد.

– آقا… من دستم را بریدم.

همه شاگرد‌ها او را نگاه کردند. آقای «پیشون» ناراحت شد و گفت: بیا اینجا انگشتت را پانسمان کنم. هر دو وارد راهرویی شدند که کلاس را از محل زندگی آموزگار جدا می‌کرد.

آقای «پیشون» در حالی که قفسۀ دارو‌ها را که به دیوار آویخته بود می‌گشود گفت: چطور دستت را بریدی؟

صدای همهمۀ شاگردان که از موقعیت استفاده می‌کردند، به گوش می‌رسید.

پی‌یر با تردید گفت: آقا، پیراهن‌تان خونی شده. رنگ آقای «پیشون» پرید و پرسید: از انگشت تو؟

– نه، پشت پیراهن‌تان، زیر شانه.

– می‌خواستی این را به من بگویی؟ مخصوصاً دستت را بریدی؟

پی‌یر آرام معلمش را نگاه کرد و گفت: بله. می‌خواستم مُطّلع باشید.

معلم با نگاهی گرم به پی‌یر نگریست. گویی می‌خواست کُنه این روح باطراوت بچگانه را کشف کند.

– ممنونم پی‌یر. آیا دوستانت هم متوجه شدند؟

– گمان نمی‌کنم.

آقای «پیشون» لبخند‌زنان گفت: خُب… به‌هرحال باید انگشتت را پانسمان کنم.

پی‌یر دستش را به طرف او دراز کرد و بعد مردّد پرسید: می‌توانم کاری برایتان انجام دهم، آقا؟

– نه پسرم. هر چند…

ولی به نظر آمد که از فکری که کرده بود پشیمان شده بود. پی‌یر با صدای گرفته‌ای گفت: «گی روسلد» دیشب در منزل ما مخفی شد. حالا اگر بتوانم به شما هم کمک کنم…

آقای «پیشون» پیشانی او را نوازش کرد و گفت: نه، ما نمی‌بایست تو را داخل این کار‌ها می‌کردیم.

پی‌یر سرش را بلند کرد و مغرورانه گفت: من نمی‌ترسم…

– خُب، در واقع تو می‌توانی خدمتی به من بکنی و به مادر «گی روسلد» بگویی که ماهی‌ای را که سفارش داده بودم، امشب برای من نگه ندارد. هر وقت احتیاج داشتم خبرش می‌کنم.

پی‌یر از سادگی این پیام متحیر مانده بود. آقای «پیشون» ادامه داد: بله زیاد سخت نیست، ولی سعی کن که کسی حرفت را نشنود.

پی‌یر فهمید که این جمله مفهوم رمزی دارد و جواب داد: حتماً این کار را می‌کنم آقای «پیشون».

– و بعد همه چیز را فراموش کن کوچولوی من. جنگ مال بچه‌ها نیست.

به کلاس برگشتند. پی‌یر پانسمانش را به بچه‌ها نشان داد و آقای «پیشون» پشت میز کارش رفت و فقط وقتی که آخرین شاگرد از کلاس خارج شده بود از آنجا بیرون آمد. پی‌یر هنگام رفتن نگاهی گویا به سوی او انداخت و او با چشمانش به پی‌یر پاسخ گفت.

پی‌یر با «کلود» و یکی دیگر از دوستانش به طرف خانه می‌رفت. وقتی به مغازه خانم «روسلد»، ماهی‌فروش دهکده، رسیدند گفت: آه، چیزی نمانده بود فراموش کنم. باید برای مادرم ماهی بخرم. شما جلو بروید، یا منتظر شوید. من زود برمی‌گردم.

پی‌یر در زد و وارد شد. خانم «روسلد» زن چاق و سرخ‌چهره‌ای بود با نگاهی مطمئن. او در آشپزخانه بود. پرسید: چه می‌خواهی پسرم؟

پی‌یر که از هیجان کمی به لکنت افتاده بود گفت: آقای «پیشون» مرا فرستاده.

– آه… چه می‌خواهید؟

– گفت به شما بگویم که امشب ماهی‌ای را که سفارش داده بود، برای او نگه ندارید. هر وقت احتیاج داشته باشد به شما خبر می‌دهد.

پیرزن ماهی‌فروش با تعجب به او نگریست. و بعد مضطرب، با صدای آهسته پرسید: مریض که نیست؟

– نه. ولی فکر می‌کنم خیلی خسته باشد.

پیرزن اخم‌هایش را در هم کشید. دیگر سوالی نکرد فقط گفت: «ممنون. تو پسر شجاعی هستی. مادرت هم زن شیردلی ست. خُب، حالا دیگر برو پیش بچه‌ها» و در را باز کرد. پی‌یر خارج شد. خانم «روسلد» با صدای بلند گفت: به مادرت بگو به روی چشم. هر وقت ماهی قود کوچک داشتیم برایش کنار می‌گذارم.

پی‌یر به دوستانش پیوست. قلبش از شادی به‌شدت می‌زد. از طرفی هم برای آقای «پیشون» که تنها و بدون کمک در مدرسه درد می‌کشید، غمگین بود.

«کلود» گفت: ببینم، آقای معلم امروز به نظر تو چطور آمد؟ آدم فکر می‌کرد مریض است.

سومی که پسر چاق و ساکتی به نام «ژوزف بنوا»، پسر کفاش دهکده بود گفت: مسلّماً حالش زیاد خوب نبود.

پی‌یر گفت: من متوجه نشدم. هر چند چرا، ولی فکر می‌کردم که باید از وضعی که پیش آمده خیلی ناراحت باشد. شاید به این دلیل خسته به نظر می‌رسید.

– شاید.

وقتی پی‌یر به خانه رسید مادرش در منزل نبود. کلید را طبق معمول زیر لوحۀ فلزی یافت. آن را برداشت، در را باز کرد و وارد خانه شد. همه چیز مرتب بود و بوی نظافت و ترتیب و آرامش خانواده‌های خوشبخت را داشت. هوا خیلی خوب بود. عطر ملایمی در فضا پیچیده بود. وجود خانم «لوگراند» هنوز حس می‌شد. نامۀ کوتاهی روی میز بود:

«من در منزل خانم برتراند هستم. صبورانه منتظرم باش. رویت را می‌بوسم.»

پی‌یر نشست و تکالیفش را انجام داد. فقط یک تمرین و مرور درس‌ها. کاش زود تمام می‌شد. مادرش هنوز برنگشته بود. او دوست نداشت که وقتی خارج از خانه کار می‌کرد، پی‌یر پیشش برود. مدتی بیکار در باغچه قدم زد. نتوانست در مقابل خورشید درخشانی که او را می‌طلبید مقاومت کند. تصمیم گرفت به ساحل برود و کمی گردش کند.

در را بست و به راه افتاد. از جادۀ سفید خاکی که از میان تاک‌ها و علف‌های وحشی می‌گذشت عبور کرد. طرف چپ او تا چشم کار می‌کرد، یک‌دست خشک بود و طرف راست دریای خروشان و خورشید رفیع، که گویی خیال غروب کردن نداشت. روبروی او تودۀ سیاه درختان، عمارت «لاساپی نیر» را در بر می‌گرفت. پی‌یر که با نگاهش، روی خط آهن، دنبال محل خراب‌کاری شب قبل می‌گشت، چیزی ندید. سربازان آلمانی را دید که از پایگاه نظامی نگهبانی می‌کردند. یک موتورسیکلت سه‌چرخه با گرد و خاک فراوان به طرف او آمد. پی‌یر خود را کنار کشید و نگاه کرد. رانندهٔ آن را نمی‌شناخت. تا ساحلی که در پای درختان صنوبر آرمیده بود، پیش رفت.

خلیج کوچک در میان سد کوتاه و سراشیبی تخته‌سنگ‌های ساحلی قرار داشت. دریا تا دوردست‌ها، مَوّاج بود. فقط خط باریک جزایر دور، دریا را قطع می‌کرد. دریا بالا آمده بود. کانال کوچکی در کنار خلیج ساخته بودند که هنگام جذر، درِ متحرکی آن را می‌بست. دور‌تر، آن طرف تپه‌های شنی، خط آهن به طرف جنوب می‌رفت. پی‌یر پایین سد نشست و با انگشتانش ماسه‌ها را به هم زد. فکر می‌کرد که مرد‌ها دیشب از آنجا فرار کرده بودند، چون خودش هم توانسته بود تا حدی در کانال مخفی شود. مواد منفجره را حتماً دور‌تر کار گذاشته بودند. محل خوبی را انتخاب کرده بودند. بوته‌های گز و توده‌های شنی پناهگاه مطمئنی می‌ساخت و هیچ چیز از آنجا دیده نمی‌شد و در صورت خطر حتی خود ساحل با برجستگی‌ها و فرو رفتگی‌هایش می‌توانست به فراری‌ها کمک کند.

«حتماً کسی آن‌ها را لو داده بود. شاید هم تصادفی گیر افتادند…»

دو آلمانی رد شدند. چند لحظه او را نگاه کردند و سپس دور شدند. پی‌یر تکان نخورد. از گوشۀ چشم آن‌ها را دنبال کرد: «آدم حتی نمی‌تواند با خیال راحت گردش کند.»

از جا برخاست. خورشید در افق به دریا می‌پیوست. هر موج، شعاع‌های درخشانی را به دنبال خود می‌کشید و کفی که از برخورد امواج پدید می‌آمد صورتی‌رنگ بود. پی‌یر از خود می‌پرسید: «بار آینده کجا و چه خواهند کرد؟»

در هنگام برگشت در جاده با چند آلمانی که از دهکده می‌آمدند برخورد کرد. پی‌یر در کنار جاده راه می‌رفت. سرباز‌ها که می‌خندیدند با مهربانی به او نگریستند. پی‌یر سرش را به زیر انداخت و به راهش ادامه داد. سر پیچ‌‌ همان موتورسیکلت قبلی با سر و صدای زیاد و ابری از گرد و غبار سر رسید. این بار آلمانی تپه «ماریو» آن را می‌راند. سرباز پسرک را شناخت و توقّف کرد. با خوش‌رویی پرسید: بهتری؟ پی‌یر بر خلاف میلش مجبور شد جواب دهد. از طرفی کششی درونی او را به سوی این مرد می‌راند.

– بله.

– هنوز هم آلمانی‌ها را دوست نداری؟

پی‌یر سرکش به او نگریست و جواب داد: دوست ندارم.

ولی وقتی نگاه غمگین مرد آلمانی را دید پشیمان شد. پشت سر سرباز، خورشید، افق را در نوری خیره‌کننده فرو برده بود. احساسات پی‌یر در صورتش خوانده می‌شد. مرد آلمانی فهمید که او چه حس می‌کند. همچنان‌که موتورش را روشن می‌کرد لبخندی زد و گفت: به امید دیدار، دوست و دشمن کوچولو!

پی‌یر تنها ماند. او در میان کسانی چون این آلمانی که به طرف «لاساپی نیر» می‌رفت، مادرش که منتظر او بود، استادش که رنج می‌کشید و همه وطن‌پرست‌هایی که در خطر بودند، تنها بود.

وقتی به خانه رسید، مادرش آنجا بود.

– از کجا می‌آیی؟

– از ساحل «لاساپی نیر». تو در خانه نبودی، من تکالیفم را انجام دادم بعد حوصله‌ام سر رفت و بیرون رفتم.

صدایش بم و دردناک بود. مادرش او را نگاه می‌کرد.

– پی‌یر چه شده؟

پی‌یر هنوز یک بچه بود. ناگهان تمام غرور و قدرتش را از دست داد. در کنار مادرش، او دیگر یک قهرمان نبود، فقط یک بچه کوچولو بود. مثل روزگار قدیم. حالا که هیجان، تحمّل او را کم کرده بود، احساسات ضد و نقیض، او را از پا در می‌آورد. خود را در آغوش مادرش مخفی کرد و گریست.

– چه شده عزیزم؟

– اگر می‌دانستی مامان. آن کسی که دیروز به او تیراندازی کرده بودند آقای «پیشون» بود. او زخمی شده بود. تمام روز سعی کرد خودش را نبازد ولی عصر، خون از لباس‌هایش هم رد شد. من این را به او گفتم. اگر می‌دیدی چقدر رنگ‌پریده بود. آدم احساس می‌کرد که کارد به استخوانش رسیده. حتماً او را دستگیر خواهند کرد، مسلّم است. اگر امروز نباشد، فردا. «لویی» حقیقت را حدس زده بود، و حتماً دیگران هم همین‌طور.
– کوچولوی بیچاره من! می‌فهمم. ولی ما هیچ کاری نمی‌توانیم بکنیم. ما حتی نباید کاری برای او بکنیم. او باید به تنهایی خودش را نجات بدهد. تو توانستی، بدون این که هم‌شاگردی‌هایت متوجه شوند، به او بگویی که خونریزی کرده است؟

– بله.

پی‌یر جریان را تعریف کرد. حیله‌ای را که به کار زده بود اقرار کرد، ولی خانم «لوگراند» چیزی نگفت. حوادث مهم‌تر از آن بود که به جزئیات توجه کند. پی‌یر با خوشحالی اضافه کرد: او به اندازۀ کافی به من اعتماد داشت، برای این که پیغامی برای «گی روسلد» داد که به مادرش بگویم.

خانم «لوگراند» هنوز گوش می‌کرد. بالاخره گفت: ما هیچ کاری نمی‌توانیم بکنیم پسرم… هر کاری بکنیم برای او خطر دارد.

– می‌دانم.

پی‌یر هنوز گریه می‌کرد، ولی کم‌کم آرام گرفته بود.

آقای «پیشون» به من گفت که بعد همه چیز را فراموش کنم چون بچه‌ها نباید در جنگ مداخله کنند. ولی مگر ما بچه‌ها در این جنگ و با آن زندگی نمی‌کنیم؟ آیا جنگ، اینجا، همه‌جا و در هر لحظه برای ما وجود ندارد؟ همان‌طور که برای شما وجود دارد؟ چرا می‌خواهید که ما بیرون بمانیم در حالی که ما هم مثل شما همه چیز را حس می‌کنیم؟

مادرش متفکرانه او را نوازش می‌کرد، درست مانند وقتی که کوچک بود.

– شاید به این دلیل که به بچه‌ها احتیاج هست تا صلح را بسازند.

این حرف، بدون این که بداند چرا تصویر آلمانی «ماریو» را جلوی چشمش آورد، وقتی که او را پشت به خورشید، در جاده دیده بود. این تصویر او را منقلب کرد. نتوانست آن را از مادرش مخفی کند.

– مامان، من خجالت می‌کشم. من از خودم خجالت می‌کشم.

– چرا؟

پی‌یر همه چیز را تعریف کرد. حادثۀ «ماریو»، بازگشت با سرباز آلمانی، حرف‌هایش را و ملاقات آن روز. رفتار خودش و رفتار سرباز آلمانی را و سپس اضافه کرد: می‌دانی؟ موضوع این است که من از او متنفّر نیستم حتی می‌توانم او را دوست داشته باشم! همان‌طور که معلمم را دوست دارم یا دوستانم را. به همین دلیل از خودم خجالت می‌کشم. به خودم می‌گویم: تو یک فرانسوی واقعی نیستی. تو حاضری با دشمن همکاری کنی.

– نه عزیزم، تو تنها کسی نیستی که این احساس را داری. فکر می‌کنم که خیلی از آدم‌ها باید گاهی این‌طور حس کنند، با وجود این، ما به بهترین شکل ممکن وظیفه‌مان را انجام می‌دهیم. اگر جنگ بین کشور‌ها نبود گاهی آدم‌ها چقدر خوب می‌توانستند با هم کنار بیایند…

پی‌یر متفکرانه گفت: بله… ولی اگر آن‌ها به معلم من یا به «گی روسلد» یا به «لویی می‌نیه» آزاری برسانند، من انتقام‌شان را خواهم گرفت. هر کاری بتوانم برای انتقام گرفتن خواهم کرد بدون در نظر گرفتن علاقه‌ای که به این آلمانی دارم و بدون در نظر گرفتن هر چیز دیگر.

– جنگ همین است… فقط عزیزم…

خانم «لوگراند» شانه‌های پی‌یر را گرفت و با مهربانی و غرور به او لبخند زد: فقط چون تو خیلی جوانی، باید این کار‌ها را به دیگران واگذار کنی. به مبارزان، به «اِف‌اِف»^۴ها و به متفقین. جنگ مال بچه‌ها نیست، حتی وقتی اسم‌شان «پی‌یر لوگراند» باشد. می‌فهمی؟

پی‌یر که مُجاب نشده بود آهسته گفت: بله مامان…

ولی خانم «لوگراند» به همین راضی بود. او سرگردانی پی‌یر را حس می‌کرد. تردیدهای او را می‌فهمید، اضطراب او را حدس می‌زد و می‌دانست که چقدر به فعالیت و مبارزه احتیاج دارد. این را می‌دانست و رنج می‌کشید و سکوت می‌کرد. سر پسرش را به سینه فشرد و او را نوازش کرد. پی‌یر آه بلندی کشید.